De levensduur van alle wrijvend bewegende delen hangt bijna geheel van de soort van het gebruikte smeermiddel af. Het smeermiddel moet het directe contact tussen de bewegende delen verhinderen en moet dus op het oppervlak een samenhangend laagje vormen. Het is duidelijk, dat al naar de snelheid en de druk de aard van het smeermiddel geheel verschillend zal moeten zijn. Een universeel te gebruiken smeerolie of smeervet kan dus niet bestaan, de olie moet zeer nauwkeurig aan het doel aangepast worden. Vooral in de laatste jaren voegt men ook stoffen als grafiet en talcum aan smeerolie en consistentvetten toe.

Een zeer speciale smeermethode is bij het bewerken van metalen nodig, waar grote hoeveelheden warmte vrijkomen. Hier moet het smeermiddel niet alleen smeren, doch ook afkoelen. De olie wordt dan met een grote hoeveelheid water geëmulgeerd.

Daar tegenwoordig boorolie algemeen bij het draaien en frezen gebruikt wordt en dus steeds iets van deze olie op het werktuig achterblijft, is het noodzakelijk, dat boorolie. die voor deze doeleinden gebruikt wordt, geen stoffen bevat, die het roesten bevorderen. De vroeger veel gebruikte boorolie met ammoniak als emulgator deugt hiervoor in het geheel niet, daar de ammoniakzeep het roesten bevordert. Daar de emulsie hier rondgepompt wordt en dus telkens op nieuw gebruikt wordt, moet de stabiliteit van de emulsie bijzonder goed zijn. In het algemeen komt men dan met de gewone zeep als emulgator niet meer uit. Het toevoegen van methylhexaline aan de zeep maakt de emulsie zeer stabiel. De enigszins onaangename reuk is voor de werkplaats geen bezwaar, de prijs is echter vrij hoog.

Een boorolie, die werkelijk aan alle eisen voldoet, kan men met triethanolamine maken. Hier wordt dus het toegevoegde vetzuur niet met loog verzeept doch met triethanolamine. een sterk alkalische organische stof. Deze zepen zijn geheel reukeloos en nemen grote hoeveelheden olie op tot een zeer stabiele emulsie.

Men mengt hiertoe de smeerolie met ongeveer 10 % oliezuur en neutraliseert nu het oliezuur met triethanelamine. waartoe ongeveer 5 % nodig is. Hierbij kan men smeerolie met een zeer goed smerend vermogen nemen, die met andere middelen slechts heel moeilijk geëmulgeerd kan worden.

Verder worden deze oliën ook nog in de textielindustrie toegepast. Spatten van gewone olie zijn moeilijk te verwijderen, terwijl spatten van de oplosbare olie met water uitgewassen kunnen worden. Wanneer smeervet verlangd wordt, mengt men ongeveer 20 % water met de boorolie. Men kan oplosbare vetten ook maken door de olie met 10 % stearinezuur te mengen en dan met een gelijke hoeveelheid van een 4-pcts waterige oplossing van triethanolamine te verzepen.

Colophonium	7	,5	dl
Spindelolie	20		dl
Oliezuur	6		dl
Spindelolie	44		dl
Natronloog 32° Bé	4		dl
Spiritus	2	,1	dl

De hars wordt in de eerste portie spindelolie opgelost door op ongeveer 100° C te verwarmen. Hierna worden de andere bestanddelen onder goed roeren in de aangegeven volgorde toegevoegd. De alcohol voegt men pas toe wanneer de massa reeds afgekoeld is. Men kan de boorolie ook helder doorschijnend maken door 1 tot 2 % methylhexaline toe te voegen. Dit laatste product biedt het grote voordeel nagenoeg niet vluchtig te zijn.

Het vet wordt in een door stoom verwarmde ketel gesmolten, met ongeveer dezelfde hoeveelheid smeerolie gemengd en verzeept. De kalk wordt hiertoe met water aangeroerd. De zeep wordt zolang gekookt tot een klein proefje hard is. Hierna wordt de rest van de smeerolie langzamerhand toegevoegd.

De eigenschappen van het consistentvet hangen zeer sterk van het joodgetal van het vet af en van de soort smeerolie. Bepaalde smeeroliesoorten, bijvoorbeeld de Roemeensche, zijn moeilijk te verwerken, vetten met een laag joodgetal leveren hoger smeltende consistentvetten. Het roerwerk van de ketel mag niet te vlug lopen, daar het vet ontmengen kan.

Dikwijls wordt het vet met anilinegeel iets gekleurd, soms voegt men vulstoffen als talcum en grafiet toe. In alle gevallen is het aan te bevelen het vet te egaliseren door het door een walsenmolen fijn te malen.

De viscositeit, dus de dikvloeibaarheid van dierlijke, plantaardige en minerale oliën kan men verhoogen door hierin 7 tot 10 % ethylcellulose op te lossen. Verder gebruikt men voor dit doel de palmitaten en stearaten van aluminium.

Onoplosbare olie voor wol

Reuzel	10-20 dl
Paraffine-olie	80-90 dl
Reukstof naar wens

Fietsenkettingvet

Harsolie	12 dl
Smeerolie	25 dl
Kaliloog 10° Bé	1 dl
Kalkhydraat	4½ dl
Deze worden op de wijze van de consistenvetten gekookt. Hiernaast maalt men:
Grafiet	35 dl
Smeerolie	22½ dl
en mengt deze grafietpasta met de vetemulsie.

Een goed bleekmiddel is kaliumpermangaat. Men gebruikt 1½ tot 4 % kaliumpermanganaat en ½ tot 6 % zwavelzuur.

Het permanganaat wordt in de 25-voudige hoeveelheid water opgelost, het zwavelzuur verdunt men met de 10-voudige hoeveelheid water. Het vet wordt bij zo laag mogelijke temperatuur gesmolten. Onder goed roeren voegt men nu langzamerhand de permanganaatoplossing bij het gesmolten vet en roert dan nog een half uur door. Hierna voegt men onder sterk roeren het verdunde zwavelzuur toe en laat nog een kwartier doorroeren. Tenslotte wordt het mengsel tot koken verhit en men laat zolang koken tot het afgescheiden bruinsteen weer geheel opgelost is. Dit duurt gewoonlijk ongeveer een uur. Dan laat men de waterige oplossing rustig bezinken en wast het vet na het aftappen van de mangaanoplossing met schoon water goed uit.

Nu men tegenwoordig waterstofperoxyde goedkoop in hoge concentraties kan leveren wordt dit ook dikwijls toegepast voor het bleken van vet.

Hierbij ontstaan geen vreemde stoffen en het vet behoeft nagenoeg niet uitgewassen te worden.

Bleeken van palmolie

De olie wordt tot 90℃ verhit en met 0,01 % cobaltresinaat gemengd. Hierna blaast men zolang (ongeveer 2 uur) lucht door het vet tot het voldoende gebleekt is.

Turksche roodolie

Voor het fabriceren van gesulfoneerde olie heeft men in de eerste plaats een met lood bekleed reservoir nodig met een roerapparaat en koelbuizen. Verder moet aan de bodem een kraan aangebracht zijn om de vloeistoffen af te kunnen tappen. Door de koelbuizen laat men, indien nodig, koud water stroomen. in de zomer moet men eventueel een ijsmachine aansluiten.

Een tweede tank dient voor het bewaren van de afgewerkte zuren. Het gebruikte zwavelzuur kan of in mandflessen bewaard worden of het wordt in een eveneens met lood beklede tank afgetapt.

Men doet nu ricinusolie in de tank, tot ongeveer een derde deel van de inhoud. In een zeer dunne straal giet men nu 20 % van het gewicht aan ricinusolie zwavelzuur van 98 % in de olie. Men moet zeer sterk roeren en door koelen moet men er voor zorgen, dat de temperatuur niet boven 38℃ komt. Nadat al het zuur toegevoegd is laat men het roerwerk nog een half uur loopen. Hierna blijft het mengsel 24 uur rustig staan.

De volgenden dag voegt men nu eenzelfde volume water bij de olie, roert goed door en laat het mengsel weer 24 uur staan. In deze tijd scheidt de vloeistof zich nu in twee lagen, de onderste bevat de overmaat zuur, de bovenste laag is de olie. De zuuroplossing tapt men nu af en wast de olie een keer met 15 tot 20-pcts zoutoplossing. De olie wordt tenslotte met ammoniak of met natronloog van 24° Bé zover geneutraliseerd tot de olie geheel helder is.

• Smeermiddelen 2

• Inleiding